W czwartek 9 marca 2023 r. w Lublinie – zgodnie z trwającą już prawie 10 lat tradycją – dokładnie w rocznicę urodzin ukraińskiego wieszcza narodowego Tarasa Szewczenki odbędzie się „Czytanie Szewczenki na skwerze Szewczenki”. Ukraińcy na całym świecie wiosną każdego roku obchodzą pamięć swego wieszcza. W Lublinie obchody te mają wyjątkowy charakter: tego dnia na lubelskim skwerze T. Szewczenki gromadzą się Ukraińcy i Polacy, którzy pragną uczcić pamięć tej kluczowej postaci kultury ukraińskiej i wspólnie czytać poezję ukraińskiego wieszcza.

W obliczu rosyjskiej inwazji przeciwko Ukrainie tegoroczne lubelskie Czytanie Szewczenki… będzie miało charakter szczególny. Celem wojny toczonej przez Rosję przeciwko Ukrainie jest bowiem nie tylko zniszczenie państwa i narodu ukraińskiego, ale również walka z ukraińską tożsamością narodową, w której wyjątkową rolę odgrywa właśnie Taras Szewczenko. Czytanie poezji Tarasa Szewczenki nabiera więc w tym momencie wymiaru symbolicznego: jest świadectwem trwania we własnej tradycji i działaniem służącym jej zachowaniu wbrew wojnie prowadzonej przez Federację Rosyjską.

„Czytanie Szewczenki na skwerze Szewczenki” odbędzie się w Lublinie w czwartek 9 marca 2023 r. – w 209. rocznicę urodzin Tarasa Szewczenki – o godz. 16.00 na skwerze Tarasa Szewczenki (róg ulic Ruskiej i Podzamcze). Organizatorem wydarzenia jest Towarzystwo Ukraińskie. Na wydarzenie zapraszamy miłośników poezji Tarasa Szewczenki oraz wszystkich, którzy chcieliby uczcić pamięć ukraińskiego wieszcza narodowego.

Zapraszamy do wspólnego czytania Szewczenki na skwerze Szewczenki!

Grzegorz Kuprianowicz,

Prezes Towarzystwa Ukraińskiego

Taras Szewczenko

Taras Szewczenko był ukraińskim wieszczem narodowym, jedną z kluczowych postaci w dziejach kultury ukraińskiej. Jego księga poezji Kobzar znajduje się w każdym ukraińskim domu. Był nie tylko wybitnym poetą epoki romantyzmu, ale także powieściopisarzem i dramaturgiem, artystą-malarzem, osobą zaangażowaną w ukraińskie odrodzenie narodowe połowy XIX wieku.

Taras Szewczenko urodził się 9 marca 1814 we wsi Moryńce na centralnej Ukrainie w rodzinie pańszczyźnianego chłopa. Wkrótce jego rodzice, Maria i Grzegorz, przenieśli się do wsi Kiryłówka. Niedługo później umarli, najpierw matka, dwa lata później ojciec. Trudny był los sieroty w pańszczyźnianej wsi. Młody Taras uczył się w szkółce cerkiewnej, potem u miejscowego diaka. Wcześnie zaczął interesować się malarstwem.

Właściciel wsi, Wasilij Engelhardt, zabrał go ze sobą jako służącego do Wilna i Petersburga. Szczególnie Petersburg wywarł wielki wpływ na młodego Szewczenkę. Dzięki wsparciu miejscowej społeczności ukraińskiej i zainteresowaniu rosyjskich artystów Petersburga jego wielki talent malarski został dostrzeżony. Ukraińscy i rosyjscy przyjaciele Szewczenki wykupili go z pańszczyzny i dzięki temu mógł podjąć studia na Akademii Sztuk Pięknych w Petersburgu, pod kierunkiem wybitnego rosyjskiego malarza Karola Briułłowa.

W połowie lat 40. XIX w., po ukończeniu studiów, Szewczenko wrócił na Ukrainę, do Kijowa. Został współpracownikiem Komisji Archeograficznej, badającej i dokumentującej przeszłość Ukrainy. Sporządzał na potrzeby komisji rysunki zabytków historycznych na Wołyniu, Podolu, Kijowszczyźnie i Połtawszczyźnie. Włączył się też w życie polityczno-społeczne Kijowa, wstąpił do tajnej organizacji – Bractwo św. Cyryla i Metodego, do której należało grono wybitnych przedstawicieli młodego pokolenia ukraińskiego ruchu narodowego. 

Podczas likwidacji Bractwa przez władze w 1847 r. Szewczenko został aresztowany. Został skazany na wcielenie do wojska jako szeregowiec z zakazem pisania i rysowania. Początkowo służył w twierdzy w Orsku na Uralu. Następnie jako rysownik brał udział w ekspedycji badawczej nad Morzem Aralskim, a po jej zakończeniu przebywał w Orenburgu, gdzie zaprzyjaźnił się z polskimi zesłańcami. Wkrótce znowu karnie zesłano go do koszar, do twierdzy Nowopietrowskiej nad Morzem Kaspijskim. Tam również zaprzyjaźnił się z kilkoma zesłańcami-Polakami. Łącznie spędził w wojsku 10 lat.

Szewczenko został zwolniony dopiero w 1857 r. Nie mógł jednak zamieszkać na Ukrainie i osiadł w Niżnym Nowogrodzie. Dopiero rok później otrzymał zezwolenie na zamieszkanie w Petersburgu. Właśnie tam spędził ostatnie lata swego życia. Tutaj dalej zajmował się malarstwem i poezją. Zastał członkiem rzeczywistym rosyjskiej Akademii Sztuk Pięknych (1860). Dopiero w 1859 r. uzyskał zgodę na wyjazd na Ukrainę, jednak znów został tam aresztowany i zakazano mu pobytu na Ukrainie.

Taras Szewczenko zmarł 10 marca 1861 r. w Petersburgu. Początkowo pochowany został na cmentarzu Smoleńskim w Petersburgu. Kilka miesięcy później, w maju 1861 r., zgodnie z wolą poety, jego ciało złożono na wysokim wzgórzu nad Dnieprem pod Kaniowem. Pogrzeb poety stał się wielką manifestacją. W ciągu 47 lat życia zaledwie 3,5 roku spędził jako wolny człowiek.

W dorobku literackim Tarasa Szewczenki jest kilkadziesiąt utworów poetyckich, zebranych w tomie Kobzar (Kobziarz). Pierwszego pełnego tłumaczenia Kobziarza na język polski dokonał mieszkający w Lublinie Ukrainiec – Piotr Kupryś (tom ukazał się w 2008 r.). Szewczenko wprowadził nowe formy do poezji ukraińskiej, wywarł również wielki wpływ na rozwój nowoczesnego ukraińskiego języka literackiego. Jego twórczość miała wielkie znaczenie dla podniesienia autorytetu języka ukraińskiego. Napisał również – w języku rosyjskim kilka powieści. Był także autorem kilku dramatów w języku ukraińskim i rosyjskim.

W ukraińskiej tradycji narodowej postać Tarasa Szewczenki jest symboliczną. Wiosną każdego roku Ukraińcy na całym świecie uroczyście czczą pamięć swego narodowego wieszcza.

Skwer im. Tarasa Szewczenki w Lublinie

Skwer im. Tarasa Szewczenki w Lublinie znajduje się u zbiegu ulic Ruskiej i Podzamcze. Położony jest w centrum miasta, w miejscu znaczącym w dziejach społeczności ukraińskiej Lublina – przy ul. Ruskiej, obok XVII-wiecznej cerkwi prawosławnej Przemienienia Pańskiego, przy rondzie św. metropolity Piotra (Mohyły), który tę świątynię poświęcił i jest dla lubelskich Ukraińców symbolem związków z Ukrainą. Po drugiej stronie ul. Ruskiej znajduje się z kolei pomnik poświęcony ofiarom Wielkiego Głodu – Hołodomoru na Ukrainie w latach 1932-1933. Niedaleko skweru mieści się cerkiew parafii prawosławnej św. metropolity Piotra (Mohyły) przy ul. Dolińskiego, gdzie wiosną każdego roku wznoszona jest modlitwa za ukraińskiego wieszcza.

Z inicjatywą uhonorowania w Lublinie postaci Tarasa Szewczenki poprzez nazwanie jego imieniem ulicy lub placu wyszło Towarzystwo Ukraińskie w marcu 2010 r., gdy skierowało odpowiedni wniosek do władz miasta Lublina. Inicjatywę tę wsparły inne instytucje i osoby. Imię Tarasa Szewczenki skwerowi u zbiegu ulic Ruskiej i Podzamcze Rada Miasta Lublin nadała w dniu 31 maja 2012 r. uchwałą nr 460/XXI/2012. Uroczystość otwarcia skweru im. Trasa Szewczenki odbyła się 21 czerwca 2013 r. 

We wniosku Towarzystwa Ukraińskiego z 2010 r. o nadanie imienia Tarasa Szewczenki następująco uzasadniano tę propozycję:

Nazwanie imieniem T. Szewczenki ulicy czy placu w Lublinie będzie naturalnym zarówno ze względu na to, iż od stuleci częścią społeczności miasta są Ukraińcy, jak również z uwagi na wszechstronne i ciągle rozwijające się kontakty miasta Lublina z Ukrainą współcześnie. (…)

Warto zwrócić uwagę, że Lublin odegrał już znaczącą rolę w uczczeniu i popularyzacji postaci Tarasa Szewczenki. Od dziesięcioleci społeczność ukraińska dorocznie organizuje obchody pamięci poety. W ich ramach tradycyjnie odbywają się w cerkwi prawosławnej modlitwy za poetę. Należy też podkreślić, że właśnie jeden z lubelskich Ukraińców, pochodzący z Podlasia Piotr Kupryś, dokonał pełnego tłumaczenia księgi poezji T. Szewczenki pt. Kobziarz na język polski. Jej pełne wydanie w języku polskim po raz pierwszy również ukazało się w Lublinie dwa lata temu. Można przypomnieć, że także kilka dziesięcioleci temu to właśnie Wydawnictwo Lubelskie wydawało liczne polskie tłumaczenia prozy Tarasa Szewczenki. Z kolei kilka lat temu z inicjatywy słuchaczy Europejskiego Kolegium Polskich i Ukraińskich Uniwersytetów powstała polskojęzyczna strona internetowa poświęcona ukraińskiemu poecie pt. „Taras Szewczenko po polsku”.